ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

Του Αλέξανδρου Κολόμβου, Ιστορικού-Εκπαιδευτικού

Συμπληρώνονται και φέτος 103 χρόνια από την απελευθέρωση της Χίου στις 11 Νοεμβρίου του 1912.  Για άλλη μια χρονιά φορά μας καλεί το χρέος της ιστορικής μνήμης να αναλογιστούμε τα ηρωϊκά γεγονότα που εκτυλίxθηκαν στη μυροβόλο νήσο Χίο μέχρι να σημάνουν επικά οι καμπάνες της απελευθέρωσης από τον τουρκικό ζυγό.  Εμείς οι εκπαιδευτικοί συνήθως διδάσκουμε στα παιδιά για την Ελληνική Επανάσταση του 1821 ως το έτος έναρξης της επανάστασης για την απελευθέρωση από την καταπιεστική Οθωμανική Αυτοκρατορία και φτάνουμε το πολύ μέχρι την ίδρυση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους το 1830 κλείνοντας το κεφάλαιο της τουρκοκρατίας.   Λόγω του βεβαρυμένου προγράμματος, συνήθως δεν έχουμε χρόνο να αναφερθούμε σε γεγονότα της τοπικής ιστορίας, παρότι προσπαθούμε πολλοί από εμάς να δώσουμε παραδείγματα μέσα από την τοπική ιστορία για να φανεί ότι πολλά ακριτικά μέρη της πατρίδας μας άργησαν να απελευθερωθούν από τους Τούρκους και παρέμειναν στη σκλαβιά μέχρι και τις αρχές του 20^ου αιώνα.  Αυτό συνέβη με την πολύπαθη λόγω των αγαρηνών Χίο που υπέστη ανείπωτες θηριωδίες, από την περιώνυμη σφαγή της το 1822 μέχρι την πολυπόθητη απελευθέρωση της στις 11 Νοεμβρίου του 1912 ενώ την ίδια χρονιά απελευθερώθηκε η Θεσαλονίκη και έναν χρόνο αργότερα έγινε η επίσημη ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Στο όλο κλίμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1912-1914, το 1912 και το 1913), είχε ξεκινήσει λοιπόν ένα κίνημα αντίστασης σε όλα τα Βαλκάνια εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.  Στην Ελλάδα, το εναρκτήριο λάκτισμα έγινε στη Δυτική Μακεδονία, έφτασε και στα νησιά με πρωτοβουλία του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, πρώτα στο Ανατολικό Αιγαίο και εν συνεχεία στο Βόρειο Αιγαίο με τα Ψαρρά και τη Λέσβο στις 8 Νοεμβρίου και εν συνεχεία τη Χίο, τρεις μέρες μετά.  Προηγήθηκε επαφή Χιωτών με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, όπου του ζήτησαν να μεσολαβήσει για να απελευθερωθεί το νησί που όμως δεν ευοδώθηκε, καθώς ο τούρκος στρατιωτικός διοικητής Ζιχνή-Μπέης που κατείχε το νησί αρνιόταν σθεναρά να το παραδώσει.  Στις 11 Νοεμβρίου λοιπόν κατέφτασε στο λιμάνι της Χίου ο ελληνικός στόλος με μοίρα αποτελούμενη από 3 καταδρομικά «Μακεδονία», «Εσπερία», «Αρκαδία», δύο αντιτορπιλικά «Νέα Γενεά», «Κεραυνός» και 3 μεταγωγικά «Πατρίς», «Σαπφώ», «Εριέττα» με 2500 στρατιώτες.   Η απόβαση ξεκίνησε στις τρεις και τέταρτο το μεσημέρι και ολοκληρώθηκε στις 7 το βράδυ.  Την απόβαση εμπόδισαν 400 τούρκοι στρατιώτες των οποίων η αντίσταση τους κάμφθηκε προσωρινά μετά από βομβαρδισμό που δέχτηκαν από τον ελληνικό στόλο και οπισθωχώρησαν σε ασφαλέστερες περιοχές, όπως στην εριοχή Καρυών, Μονής Αγίου Μάρκου και Νέας μονής.   Ο ελληνικός στρατός, αποτελούμενος από τρία τάγματα πεζικού και μια ορεινή πυροβολαρχία, θρήνησε τους πρώτους νεκρούς τον Εμμανουήλ Ποθητό και τον Ιωάννη Χρυσολωρά.  Εν συνεχεία, διανυκτέρευσε στο χωριό Κοντάρι και γνώρισε λαμπρή υποδοχή, όπως και ο αρχηγός του συνταγματάρχης Νικόλαος Δελαγραμμάτικας που τον καλωσόρισαν με ενθουσιασμό και ευγνωμοσύνη ο Μητροπολίτης Χίου Ιερώνυμος Γοργίας και ο Δήμαρχος Νικόλαος Κουβελάς μαζί με τους πανηγυρίζοντες πολίτες.  Ο Ζιχνή –Μπέης εξακολουθούσε να αρνείται την παράδοση του νησιού.  Ο ελληνικός στρατός έστησε τις προφυλακές τους στον Άγιο Δημήτριο των Τσαγκαράδων και από εκεί παρακολουθούσε τις τουρκικές προφυλακές.  Στις 14 του μηνός, ο ελληνικός στρατός στις Καρυές προσπάθησε δυο φορές να απωθήσει τους τούρκους από την ασφαλή τους κρυψώνα στην κορυφογραμμή του Αίπους, αλλά απέτυχε και στις δύο.   Έτσι, έκαναν κατάληψη του δύσβατου Αίπους αιφνιδιαστικά τα ξημερώματα της 15^ης Νοεμβρίου και καθώς οι τούρκοι  άργησαν να το αντιληφθούν, πολλοί από αυτούς οπισθοχώρησαν.  Τάγμα Πεζοναυτών υπό την καθοδήγηση του αντιπλοιάρχου Νικόλαου Ρίτσου κατευθύνθηκε στις Κυμιές, κυρίεσε τη μάντρα, αλλά εκεί ο Ρίτσος πληγώθηκε και μεταφέρθηκε στο πρόχειρο νοσκομείο που είχε στηθεί στη Σχολή του Αγίου Γεωργίου στο Βροντάδο.  Εκεί, αξίζει να σημειωθεί προσέφερε ηρωϊκά τις ιατρικές του υπηρεσίες ο γιατρός Γεώργιος Κ. Πιταούλης υποβοηθούμενος από μεγάλη ομάδα γιατρών και Βρονταδούσαινων εθελοντριών που φρόντιζαν την περίθαλψη και τον επισητισμό των τραυματιών.  Ανάλογο λαμπρό παράδειγμα προσφοράς στους τραυματίες έχουμε και στη Χώρα με το Σκυλίτσειο Νοσοκομείο και την ιδιωτική κλινική του χειρουργού Ιωάννη Κουντουρά.

Ο Δελαγραμμάτικας θεωρώντας ότι ενισχύσεις από νέες δυνάμεις δεν θα απέβαιναν καρποφόρες λόγω της μικρής πείρας και προγύμνανσης τους τον οδήγησαν σε νέες διαπραγματεύσεις στις 18 και 19 Νομεβρίου, που όμως κατέληξαν στο κενό.   Έτσι, πλοία κατέφτθασαν  εναντίων των περιοχών των  Αγ. Πατέρων, του Προβατείου, του Αίπους, του Μαρμάρου Καρδαμύλων, του Πιτυούς, της Βολισσού, του Αγ. Ισιδώρου.  Οι τούρκοι οπισχθοχώρησαν καθώς οι Έλληνες προήλαυναν από παντού.   Ο Ζιχνή-Μπέης, περικυκλωμένος σε ασφυκτικό κλοιό στον Κοχλιά, ζήτησε να παραδωθεί, όπως και έγινε  στις 8 το βράδυ της 20ης Δεκεμβρίου του 1912 στις Καρυές στον ταγματάρχη Παπαδημητρίου .  Η παράδοση των τούρκων συνεχίστηκε στις 9 το πρωί της επομένης με την παράδοση 1,994 οπλιτών και υπαξιωματικών και 37 αξιωματικών που θριαμβευτικά παρέλαβε έναν ογκώδη τουρκικό εξοπλισμό από πυρομαχικά, πυροβόλα, τρόφιμα, ακόμα και τηλεφωνικές συσκευές!   Παρόλα αυτά, ο ελληνικός στρατός φέρθηκε με περισσή ανθρωπιά και πολιτισμό στους τούρκους και μάλιστα όσοι τούρκοι ήταν βαριά τραυματισμένοι μεταφέρθηκαν απέναντι στον Τσεσμέ.     Στις 26 και 27 Δεκεμβρίου ο στρατός του Δελαγραμμάτικα αποχώρησε από την Χίο και μετέβη στην Ήπειρο για να συνεχίσει τον απελευθερωτικό του αγώνα.   Αξιοσημείωτη είναι η προσφοσφορά του εθελοντικού λόχου των Καρδαμυλίων, ψυχή του οποίου υπήρξαν ο γιατρός Ηλίας Ασπιώτης και ο Μιχαήλ Ζολώτας, καθώς το σώμα αυτό, στη μάχη της Γριάς και του Καρφωτού, απέκρουσε τους Τούρκους.   Ανάλογο ήταν και το έργο του σώματος των εθελοντών της Βολισσού με το γιατρό Γεώργιο Κοκράνη και το σώμα των Μαστιχοχώρων με αρχηγό τον αρχιμανδρίτη Νεόφυτο Παπαναστασίου, όπου εδώ βλέπουμε και την αποφασιστικής σημασίας συμβολή της εκκλησίας στην Απελευθέρωση της Χίου.  Ο λαός του Βροντάδου όπως και κάτοικοι της Λαγκάδας, της Συκιάδας έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην νικηφόρο έκβαση του αγώνα με τον ηρωϊκό και πατριωτικό εθελοντισμό τους ενώ μεγάλη ήταν και η συμβολή των γυναικών, όπως των Βρονταδούσαινων, τις οποίες προαναφέραμε στο θέμα επισητισμού και περίθαλψης. 

Να μου επιτραπεί στο σημείο αυτό να αναφέρω και μια προσωπική μαρτυρία.  Και οι δυο μου γονείς είναι από το Πυργί της Χίου.  Θυμάμαι όταν ήμουν μικρός η γιαγιά μου η Μαρία Κολόμβου , Η επονομαζόμενη Μαρού, με την βαριά πυργούσικη προφορά της μου έλεγε ότι σαν σε όνειρο θυμόταν σαν σε όνειρο την μητέρα της που την έχασε νωρίς, που της έλεγε πόσο χαρούμενος ήταν ο κόσμος στο Πυργί που έφυγαν οι τούρκοι μετά από τόσα χρόνια.  Η γιαγιά γεννήθηκε το ’11, δηλαδή έναν χρόνο πριν την απελευθέρωση και άκουγε από τους μεγαλύτερους τις διηγήσεις των γεγονότων της απελευθέρωσης της Χίου που ήταν ακόμη φρέσκα στη μνήμη των κατοίκων.

Την μνήμη των ενδόξων ηρώων τιμά σύσσωμος ο λαός και η ηγεσία της Χίου κάθε χρόνο στην επέτειο της απελευθέρωσης.  Από το 1929, υπάρχει με δαπάνη του ναού του Αγίου Γεωργίου Βροντάδου, μαρμάρινη στήλη των πεσόντων στο Αίπος.  Τα τίμια οστά των ηρώων, από το 1954, εναποτέθηκαν σε μαρμάρινη λάρνακα σον πρόναο του ίδιου ναού του Αγίου Γεωργίου στον Βροντάδο.   Στην πλατεία του Βροντάδου, μπροστά στο ναό, τοποθετήθηκαν οι προτομές των Ρίτσου και Παστρικάκη.  Στην περιοχή του Κονταριού, πάνω σε λόφο, στήθηκε προτομή που εικονίζει στρατιώτη του 1912, αφιερωμένη στη μνήμη των πρώτων νεκρών.  Δεν θα παραλείψουμε φυσικά και την μεγαλειώδη εκδήλωση που διοργανώνει κάθε χρόνο ο Φιλοπρόοδος Όμιλος Βροντάδου  με  λαϊκό ανώμαλο δρόμο στη διαδρομή από το ναό του Αγίου Μακαρίου μέχρι την κορυφή του Αίπους, όπου θυσιάστηκαν οι ήρωες της χιακής λευτεριάς. 

Κάνοντας απολογισμό των αιτιών που οδήγησαν στην λαμπρή αυτή νίκη, διακρίνουμε φυσικά την ικανότητα και άρτια στρατιωτική κατάρτιση και το ήθος του συνταγματάρχη Δελαγραμμάτικα, καθώς και των ανδρών του.  Στην επιτυχία του αγώνα, συνέτεινε τα μάλλα, βεβαίως, και η αγαστή συνεργασία της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας και η εύρυθμη λειτουργία των θεσμών, καθώς τους ένωναν όλους πάνω από όλα το χρέος και η αγάπη προς την πατρίδα.  Επίσης, η νίκη αυτή είναι απόηχος ενός γενικότερου κλίματος που υπήρχε μετά τον ατυχή πολέμο του 1897 που πείσμωσε τους Έλληνες και τους οδήγησε στον αίσιο και αποφασιστικό Μακεδονικό Αγώνα (1904-1918) που η έκβαση τους ανύψωσε το ηθικό των Ελλήνων και οδήγησε και σε άλλες νίκες, όπως και της Χίου.  Κλείνοντας λοιπόν, οφείλουμε να τιμάμε και να θυμόμαστε τους ήρωες αυτούς όχι μόνο σε ιστορικές και εθνικές επετείους, όπως η σημερινή των ελευθερωτηρίων, αλλά να τους έχουμε και λαμπρά παραδείγματα στην καθημερινή μας ζωή, να διδάσκουμε στα παιδιά μας την αρετή και την θυσία τους και να γίνουν ο τηλαυγής φάρος που θα δείξει τον δρόμο για να δει η πολύπαθη πατρίδα μας ένδοξες μέρες ηρωϊσμού και εθνικής υπερηφάνιας και στο μέλλον.  Δόξα και τιμή λοιπόν στους ήρωες.  Ζήτω η Χίος μας!  Ζήτω η Ελλάς!